وقتی خورشید ناپدید شد | فاجعه‌ای که تاریخ را تغییر داد
همشهری آنلاین – یکتا فراهانی: حدود پنج هزار سال پیش، در دوران نوسنگی، جامعه‌ای کشاورز در شمال اروپا ناگهان با واقعیتی تلخ روبه‌رو شد: خورشید، منبع حیات و باروری، دیگر همان خورشید همیشگی نبود. گویی در پسِ پرده‌ای از غبار و مه ناپدید شده بود. امروز، دانشمندان با بررسی شواهد یخچالی، استخوان‌های انسانی و آثار باستان‌شناسی در جزیره برنهولم دانمارک به رمز و راز واکنش‌های این جامعه باستانی پی برده‌اند.
یکی از شگفت‌انگیزترین کشفیات آن‌ها، «سنگ‌های خورشیدی» است؛ تکه‌هایی سنگی با نقش‌ونگارهای خورشیدی که احتمالاً در آیینی قربانی شده‌اند، شاید برای بازگرداندن خورشید.
جهان در سایه خاکستر
فوران‌های آتشفشانی در طول تاریخ بارها مسیر تمدن‌ها را تغییر داده‌اند. آن‌ها با پرتاب میلیون‌ها تن گوگرد به لایه‌های بالایی جو، باعث کاهش دمای زمین، کاهش تابش خورشید، نابودی محصولات کشاورزی و در پی آن، گرسنگی، بیماری و مرگ شده‌اند. به‌عنوان نمونه، در سال ۴۳ پیش از میلاد، فوران عظیمی در آلاسکا باعث شد تا برای سال‌ها، برداشت محصولات در مدیترانه شکست بخورد؛ واقعه‌ای که در متون یونانی و رومی به‌وضوح به آن اشاره شده است.
اما چه می‌شد اگر چنین فاجعه‌ای هزاران سال قبل‌تر، در دوران نوسنگی، هم رخ‌داده باشد؛ دوره‌ای که هنوز هیچ نوشته‌ای وجود نداشت، اما مردم به‌شدت به خورشید و کشاورزی وابسته بودند؟
بیشتر بخوانید :
- تصاویری دیدنی از فوران آتشفشان کانلائون + ویدئو | ارتفاع ۴ کیلومتری ستون خاکستر!
- تأملی بر دوره‌های تاریخی علم
کشف شواهد فاجعه‌ای در ۲۹۰۰ سال پیش از میلاد
دانشمندان مؤسسه نیلز بور در دانشگاه کپنهاگ با بررسی مغزه‌های یخی گرینلند به شواهدی از یک فوران عظیم آتشفشانی در حدود سال ۲۹۰۰ پیش از میلاد دست یافته‌اند. وجود مقادیر بالای گوگرد در لایه‌های یخ‌نشان می‌دهد این فوران احتمالاً باعث کاهش شدید تابش خورشید و تغییرات اقلیمی در اروپا شده است.
همین بازه زمانی، در جزیرة برنهولم در دریای بالتیک، پدیده‌ای بی‌سابقه در آثار باستانی ظاهر می‌شود: «سنگ‌های خورشید».
آیینی برای نجات خورشید
در منطقه باستانی وا سه گو رد در برنهولم، باستان‌شناسان دانمارکی از دانشگاه کپنهاگ، موزه ملی دانمارک و موزه برنهولم، ده‌ها تکه سنگ نازک شیل را یافته‌اند که با نقوشی از خورشید تزئین شده‌اند. به نظر می‌رسد این «سنگ‌های خورشیدی» نقش نمادین خورشید و باروری را ایفا می‌کرده‌اند.
باستان‌شناسان باور دارند این سنگ‌ها احتمالاً در آیین‌هایی قربانی شده‌اند. آن‌ها به همراه بقایای ضیافت‌هایی باستانی مثل استخوان حیوانات، قطعات شکسته سفال و ابزارهای سنگی درون خندق‌هایی خاص قرار داده و سپس، خندق‌ها به طور نمادین بسته شده‌اند.
ستایش خورشید در برابر تاریکی
چهار سنگ از سنگ‌های خورشیدی کشف‌شده در واسه‌گورد اکنون در موزه ملی دانمارک در معرض نمایش قرار گرفته‌اند. پژوهشگران بر این باورند که این سنگ‌ها از نخستین نمونه‌های آیین‌های مرتبط با خورشید در اروپای شمالی هستند.
دکتر لاسه ویلیِن سورِنسِن، یکی از نویسندگان مقاله و پژوهشگر ارشد موزه ملی، می‌گوید: سنگ‌های خورشیدی در نوع خود بی‌نظیرند. شاید در سراسر اروپا، بتوان آیین‌هایی مرتبط با خورشید را در سازه‌هایی چون استون هنج یا گورهای راهرودار جنوب اسکاندیناوی یافت. اما هیچ‌یک تا این اندازه مستقیم و نمادین به خورشید اشاره نمی‌کنند. این سنگ‌ها نشانه‌ای از ستایش خورشید در یکی از بحرانی‌ترین دوره‌های اقلیمی تاریخ‌اند؛ مشابه آنچه در سال ۵۳۶ میلادی رخ داد، زمانی که بار دیگر یک فوران عظیم باعث قربانی‌شدن گنجینه‌های طلای فراوان شد.
درک بهتری از آینده
با ترکیب داده‌های باستان‌شناسی، یخ‌شناسی، درخت‌شناسی و ژنتیک، پژوهشگران تصویری پیچیده؛ اما روشن از زندگی در دوران نوسنگی ترسیم کرده‌اند؛ دورانی که انسان برای بقا، فرهنگ، آیین و جهان‌بینی خود را با طبیعت هماهنگ می‌کرد؛ چه با ساختن بناهای سنگی باشد و چه با قربانی‌کردن سنگ‌هایی که نماد خورشید بودند.
اگرچه هزاران سال از آن دوران گذشته، اما پیام آن‌ها همچنان باقی است: در برابر بحران‌های بزرگ، ما به چیزی فراتر از دانش نیاز داریم؛ باورها، آیین‌ها، و نمادهایی که به زندگی معنا می‌بخشند.
